Artikelreeks: Hittestress bij rundvee

Hittestress, wat doet het met een koe?

In onze regio ervaren runderen sneller hittestress dan vaak gedacht. Zeker bij runderen met een hoog metabolisme worden melkproductie en vruchtbaarheid al snel nadelig beïnvloed. Deze artikelreeks leert hittestress bij rundvee voorkomen, herkennen en ermee omgaan. Dit artikel focust op wat hittestress is, hoe je het kan herkennen en welk effect het heeft op de dieren.

Wat is hittestress?

Elk zoogdier tracht zijn lichaamstemperatuur zo constant mogelijk te houden door de interne warmteproductie en de warmteopname uit de omgeving gelijk te houden aan het warmteverlies. Dit proces heet thermoregulatie.

De interne warmteproductie is het gevolg van de vele biochemische processen in de cel voor groei, dracht, spieractiviteit, vertering en productie. Bij herkauwers genereert ook de voorvertering van voer in de pens zeer veel extra warmte. In een warme omgeving kan het dier moeilijker warmte afstaan waardoor hittestress kan optreden.

Is het te warm?

Elk dier heeft een thermoneutrale zone, het interval van de omgevingstemperatuur waarbinnen het geen extra energie moet besteden om zijn lichaamstemperatuur constant te houden. Deze zone is voor elk dier verschillend en hangt af van diverse factoren zoals relatieve vochtigheid, luchtsnelheid, type strooisel, gezondheidsstatus, productieniveau, ras, type rantsoen… Bij runderen ligt dit interval gemiddeld tussen -10°C en 22°C. Buiten deze thermoneutrale zone verbruiken runderen extra energie om zich actief op te warmen of af te koelen. Dit gaat ten koste van melkproductie, groei of vleesaanzet. Lacterende dieren zijn door hun hoge warmteproductie en voeropname veel gevoeliger voor hittestress dan jongvee en vleesvee.

Hittestress vleesvee — Figuur 1. Ook vleesvee kan hittestress ondervinden (foto: Rundveeloket)

De THI-index

Hoeveel hittestress een koe ervaart is naast de omgevingstemperatuur ook afhankelijk van de relatieve luchtvochtigheid. Beide parameters worden gecombineerd in de temperatuur-luchtvochtigheidsindex (THI). Melkkoeien ervaren hittestress bij een THI vanaf 68, vleesvee bij een THI vanaf 78-80. In ons gematigd klimaat met vrij hoge relatieve vochtigheid kan bij melkvee al lichte hittestress optreden bij omgevingstemperaturen vanaf 21°C. Opgelet! De THI houdt geen rekening met zonnestraling, afkoeling door wind en duur van de hittelast.

THI-tabel — Tabel 1. Temperatuur luchtvochtigheidsindex (THI)

Hoe zie je dat een koe hittestress ervaart?

Bij lichte hittestress (THI 68-71 voor melkvee) gaan dieren extra warmte proberen afvoeren door te hijgen en zweten. Ze verlagen de interne warmteproductie door minder voer op te nemen en krachtvoer uit het rantsoen te selecteren met een melkproductiedaling tot 10% als gevolg. De dieren zoeken ook de koelste plekken in de stal of wei op en gaan zo veel mogelijk in de schaduw staan.

Bij matige hittestress (THI 72-80) gaan dieren nog meer hijgen en kwijlen met open mond. Ze liggen minder en staan langer en vaker recht omdat ze zo meer warmte kwijt raken. De voeropname daalt nog sterker met productiedalingen tot 25% als gevolg. De lichaamstemperatuur kan licht stijgen (>38.8°C).

Bij ernstige tot zeer ernstige hittestress (THI>80) zijn de gevolgen nog groter (melkproductiedaling >25%). Risicodieren kunnen bij langdurige hittestress sterven.

Bij vleesvee zijn de effecten van hittestress moeilijk meetbaar, het is vooral merkbaar aan hun hogere ademhalingsfrequentie.

Welke dieren lopen het meeste risico?

Let in de eerste plaats op de melkkoeien in opstart. Hun negatieve energiebalans maakt ze extra kwetsbaar. Bij hittestress daalt hun voeropname en terwijl ze extra energie nodig hebben om actief af te koelen en de weerstand op peil te houden. Ook melkkoeien in de piek van hun lactatie zijn gevoelig omwille van hun hoge voeropname en interne warmteproductie.

Vergeet de droge koeien/hoogdrachtige dieren niet! Hittestress (THI>68) tijdens de droogstand drukt de melkproductie in de volgende lactatie gemiddeld met 4-5 liter. De kalveren hebben doorgaans een lager geboortegewicht en een lagere immuniteit doordat de biest minder antistoffen bevat en deze minder goed worden opgenomen. Ze ontwikkelen niet optimaal en hebben een verhoogde kans op vroegtijdige afvoer. Als melkkoe (na opfok) ligt hun productie duidelijk lager. Uiteindelijk produceren zelfs de kleindochters van droge koeien die hittestress ervaarden minder melk!

Let bij vleesvee vooral op hoogdrachtige dieren en dieren in afmest. Zware en vette dieren die een hoog energetisch rantsoen krijgen, zijn het meest kwetsbaar. Verder spelen ras, vachtkleur en gezondheidsstatus een rol. Belgisch witblauwe dieren zijn gevoeliger dan andere vleesrassen door hun lagere longcapaciteit en kleiner hart. Dit geldt ook voor zwarte of zieke dieren of dieren met een verleden van longproblemen.

Wat zijn de gevolgen van hittestress?

Productiedaling

De verlaagde voeropname verklaart slechts 50% van de melkproductiedaling. Hittestress beschadigt echter ook de darmbarrière. Hierdoor kunnen schadelijke stoffen via het bloed het lichaam binnendringen. Om dit te beletten is 70% van de afweercellen aanwezig ter hoogte van het maag-darmkanaal. Dit vraagt veel energie wat ten koste gaat van melkproductie, spier- en vetaanzet, …

Hoger risico op pensverzuring

Door verhoogde ademhalingsfrequentie en speekselverlies verlaat meer CO₂ het lichaam. Ook het bicarbonaatverlies via de urine en overmatig kwijlen stijgt. Koeien gaan ook voer selecteren en sorteren zetmeelrijke en zoete bestanddelen uit het rantsoen. De lagere structuur- en ruwvoeropname verlaagt ook de herkauwactiviteit. Al deze factoren verhogen het risico op pensverzuring bij hittestress.

Klauwproblemen

Dieren met hittestress staan vaker en langer omdat zo meer warmte afgegeven wordt aan de omgeving. Dit belast de klauwen en waardoor sneller klauwproblemen optreden. Plan klauwverzorging dus vóór een periode van hittestress.

Mastitis

Warm weer drukt de weerstand bij de dieren, veroorzaakt meer broei en verhoogt de bacteriedruk in de omgeving van de dieren. Hierdoor verhoogt het risico op mastitis.

Vruchtbaarheid

De verminderde voeropname kan, zeker bij koeien in de opstart, resulteren in een extreem negatieve energiebalans. Dit energietekort en mogelijks verhoogde lichaamstemperatuur, vermindert de eicelkwaliteit en hormoonproductie. Dit kan leiden tot kortere tochtintervallen, minder duidelijk uiten van tocht en lagere bevruchtingspercentages. Hittestress kan het bevruchtingspercentage, normaal rond de 90%, verlagen tot 55%. Bovendien is de vroegembryonale sterfte hoger bij hittestress. Vanaf een THI van 69 kan vroegembryonale sterfte optreden bij meer dan 12% van de embryo’s. Ook bij stieren daalt de vruchtbaarheid. Hittestress heeft een negatief effect op de spermakwaliteit, tot 8 weken na het moment van hittestress! Belgisch witblauwe stieren zijn hiervoor extra gevoelig.

Hittestress heeft dus grote gevolgen voor de vruchtbaarheid. Om koeien drachtig te krijgen tijdens of kort na hittestressperiodes, wordt aangeraden synchronisatieprotocollen toe te passen zodat je exact weet wanneer het dier tochtig is en geïnsemineerd moet worden. Ook het uitvoeren van embryotransfers is een optie. Het effect van hittestress op embryo’s ouder dan 4 dagen is immers beperkt.

Artikelreeks gebaseerd op de webinarreeks ‘Hittestress bij melkvee herkennen en voorkomen’ (Zoetis en Koesensor) en ‘Hittestress bij vleesvee: Deel 1 en Deel 2' (Departement Landbouw en Visserij, Praktijkcentrum Rundvee en Rundveeloket). Presentaties door Pieter Passchyn (Milk@Vice), Evi Canniere (Inagro), Kristof Naessens (Distrifarm), Jo Leroy (Universiteit Antwerpen), Tom Van den Bogaert (Dept LV) en Jolien Bracke (ILVO).
Auteurs: Katleen Geerinckx (Hooibeekhoeve), Tom Van den Bogaert (Dept LV), Laurence Hubrecht (Dept LV), Matthieu Frijlink (Rundveeloket)

RUNDVEELOKET