Dierenwelzijn in de melkveehouderij:

Efficiënt scoren op het bedrijf is mogelijk

Zijn mijn melkkoeien happy en healthy? En hoe kan ik dat voor mijn klant en mijn omgeving in een score uitdrukken? Het nieuws uit het dierenwelzijnsonderzoek op ILVO is dat er voortaan praktische methodes ter beschikking zijn om, ofwel zelf, ofwel met een extern expert, te SCOREN op welk niveau van dierenwelzijn een melkveebedrijf zit. Ook fluctuaties en verbeterpunten zijn er uit de meetmethodes te halen.

Zichtbaar, en meetbaar? 

De zuivelsector, producent van veel dagelijks geconsumeerde voedingsmiddelen, kent de groeiende aandacht voor dierenwelzijn bij de consument. “Het thema dierenwelzijn is een logisch stuk in ons verhaal. Van alle landbouwdieren zijn onze koeien het meest zichtbaar voor het publiek, op de weide, in het agrarisch landschap, in open stallen. Maar hoe kan je, met een wetenschapsgebaseerde score, ook bewijzen dat de koeien het naar hun zin hebben?” De intuïtieve beoordeling van dierenwelzijn wordt  vaak gekleurd door persoonlijke visie, kennis en achtergrond van de consument. Er was - en is - is dus nood aan wetenschappelijk onderbouwde meetmethodes die toelaten om het dierenwelzijn zo objectief mogelijk te meten. 

Vijf vrijheden van het dier

Op basis van de ‘vijf vrijheden van het dier’ werd in het Europese onderzoeksproject Welfare Quality® een meetsystematiek ontwikkeld waarmee op gestructureerde en gestandaardiseerde wijze welzijnsmetingen verricht kunnen worden. Frank Tuyttens (ILVO dierenwelzijnsonderzoeker): “Het is een protocol dat steunt op een grote hoeveelheid (dier-gerelateerde) welzijnsindicatoren die tijdens een bezoek aan het melkveebedrijf worden gescoord.  Deze scores worden vervolgens met een complex rekenmodel samengevoegd om tot een eindbeoordeling te komen voor de algemene welzijnstoestand van de kudde. De integratiemethode van Welfare Quality® krijgt echter kritiek omdat de belangrijkste welzijnsindicatoren onvoldoende doorwegen op eindbeoordeling voor de algemene welzijnstoestand. Bovendien vergt deze meetmethode opgeleid personeel en neemt het veel tijd in beslag (1 dag per bedrijf). De hoge kost die hiermee gepaard gaat, staat brede toepassing in de praktijk in de weg.”

Twee handige, verkorte methodes

Als antwoord op deze wetenschappelijke en praktische bezwaren zijn er recent  door  ILVO twee alternatieve (verkorte) methoden ontwikkeld om het dierenwelzijn op melkveebedrijven te monitoren. Door een extern persoon, via de recent ontwikkelde Welzijns-Index (WI), of door de veehouder zelf, via de Dierenwelzijn Scan. Welk systeem het meest aangewezen is, hangt af van de toepassing en het doel.

De Welzijns-Index (WI)

Om een antwoord te bieden op de tekortkomingen werd de Welfare Quality® meetsystematiek grondig herwerkt en vereenvoudigd. Dit resulteerde in de Welzijns-Index: een gebruiksvriendelijke tool om kosten- en tijdsefficiënt dierenwelzijn te monitoren op melkveebedrijven. Een beperkt aantal diergebonden criteria worden samengevoegd tot een continue Welzijns-Index. Dit laat toe bedrijven onderling te vergelijken of concrete doelstellingen te formuleren (bv. toetreding tot een dierenwelzijnskeurmerk).
Een internationale groep van experten leverde de input voor het selecteren en beoordelen van de opgenomen welzijnsindicatoren. De experten selecteerden de indicatoren die het meest geschikt zijn om het welzijn van een kudde koeien te beoordelen. De indicatoren zijn kreupelheid, magerheid, sterfte, haarloze plekken, laesies/zwellingen en melkcelgetal. De experten kenden elke indicator een relatief gewicht toe voor de mate waarin ze het welzijn van een rund beïnvloeden. Een opgeleid persoon scoort de bedrijven op deze indicatoren, waarna deze scores, hun wegingsfactor en hun prevalentie omgerekend worden tot de WI van het bedrijf. Deze oefening neemt voor een bedrijf van 100 melkkoeien minder dan 3 uur in beslag. Het beoordelen van het dierenwelzijn met de Welfare Quality® meetmethode neemt voor eenzelfde bedrijf bijna 7 uur in beslag.

Voordelen Welzijns-Index

• Betrouwbare index voor dierenwelzijn
• 2 tot 3 keer sneller dan Welfare Quality®
• Numerieke of kwalitatieve evaluatie mogelijk
• Scores vergelijkbaar tussen bedrijven
• Stellen van concrete doelen mogelijk

Nadelen Welzijns-Index

• Nood aan opgeleid personeel om indicatoren te scoren
• Bedrijfsbezoek noodzakelijk

De Dierenwelzijn Scan (DWS)

In 2019 ontwikkelde ILVO, in opdracht van Boerenbond, de Dierenwelzijnsscan. Deze app voor smartphones maakt het voor veehouders mogelijk om zelf het dierenwelzijn op hun bedrijf te scoren. De app is gebaseerd op een aantal wetenschappelijk onderbouwde vragen over het welzijn van de dieren op het bedrijf. Aan de hand van diergerichte indicatoren wordt de gezondheid en het gedrag van de dieren in kaart gebracht. Dit kan via de app op een vlotte en gebruiksvriendelijke manier zelfs in de stal gebeuren.

Na het invullen van een interactieve vragenlijst in de app ontvangen de veehouders een rapport over het dierenwelzijn op hun bedrijf. Daarin staat ook de welzijnsradar (zie figuur). Hierin worden verschillende welzijnsindicatoren weergegeven op een schaal van 0 % (zeer slecht) tot 100 % (zeer goed). De veehouder krijgt ook online meer informatie rond mogelijke risicofactoren (www.dierenwelzijnscan.be). Met bedrijfsdierenarts of adviseur kan vervolgens overlegd worden welke maatregelen toegepast kunnen worden om het dierenwelzijn verder te verbeteren.

Figuur. De welzijnsradar in de Dierenwelzijnsscan

Anneleen Watteyn (ILVO dierenwelzijnsonderzoek): “Door de vragenlijst op regelmatige basis in te vullen komt de evolutie van het dierenwelzijn op het bedrijf in beeld. Een veehouder kan zijn score vergelijken met de score van andere veehouders of binnen het eigen bedrijf, het effect van aanpassingen van het management op het dierenwelzijn nagaan. Daarnaast leert de veehouder de relevante indicatoren van dierenwelzijn herkennen en inschatten. Tot slot cultiveert het gebruik van de app de aandacht voor dierenwelzijn bij de veehouders.”

Voordelen Dierenwelzijnsscan

• Geen opgeleid personeel nodig (veehouder scoort zelf)
• Goedkoop, makkelijk en vrij snel
• Grotere betrokkenheid veehouder, sensibiliserend effect
• Gebruiksvriendelijke app om data in te voeren
• Feedback met benchmarking, evolutie in de tijd en suggesties tot verbeteringen

Nadelen Dierenwelzijnsscan

• Geen integratie van de afzonderlijke scores tot een algemene dierenwelzijnsindex
• Slechts beperkt betrouwbare evaluaties van dierenwelzijn
• Geen onafhankelijke vergelijkingsbasis

Meer info:

frank.tuyttens@ilvo.vlaanderen.be

Wetenschappelijke publicatie: Welfare Index (Frontiers in Vetenary Science, 2021)