Snel voldoende biest verstrekken aan een pasgeboren kalf is belangrijk. Als het kalf evenwel zelf niet wil drinken is sonderen dan een goede oplossing? Hoe doe ik dat best en wat zijn de risico’s hierbij?
Een kalf wordt geboren zonder antistoffen en tijdens de eerste levensweken werkt het eigen immuunsysteem onvoldoende om infecties van darmen of longen effectief te bestrijden. Tijdige en voldoende opname van biest met voldoende antistoffen is dus essentieel voor de afweer van het pasgeboren kalf. Daarnaast bevat biest ook heel wat energie, mineralen en vitaminen.1, 2, 11
Kalveren die bij de moeder blijven en spontaan zuigen, krijgen vaak te laat en onvoldoende biest binnen. Om voldoende hoge immuniteit in het kalf te garanderen, dient het kalf immers binnen de 3 uur na geboorte tussen 200-300 gram antistoffen (IgG’s) op te nemen (bvb. 4 liter biest met Brix-waarde >22). Om het kalf de beste kansen te geven, neem je de biestverstrekking dus best in eigen handen. Sonderen kan daarbij een efficiënte methode zijn voor kalveren die zelf niet spontaan willen drinken.1, 2, 8, 9, 11
Biest verstrekken met een sonde
Een kalf wordt geboren met een steriel maag-darmstelsel. Er zijn dus nog geen bacteriën of gisten aanwezig. Als een kalf zelf met gestrekte nek biest van 38°C uit een speen drinkt, passeert deze biest de pens door de slokdarmsleufreflex en komt direct in de lebmaag terecht. Daar zal de biest stremmen voor verdere vertering.3
Met sonderen treedt de slokdarmsleufreflex niet in werking en komt de biest direct in de pens terecht. De eerste keer dat een kalf biest in de pens krijgt is dit geen probleem. De pens is immers nog steriel en de biest zal, bij voldoende verstrekken, zonder problemen doorstromen naar de lebmaag en de antistoffen worden probleemloos opgenomen.3, 11
Met een eerste biestgift via sonde komen ook de eerste bacteriën en gisten in de pens terecht. Als het kalf later nogmaals biest/melk via de sonde toegediend krijgt, komt deze opnieuw in de pens terecht. De nu aanwezige bacteriën en gisten zullen daar de melk laten rotten en het kalf ziek maken. Dit resulteert in de symptomen die bij ‘pensdrinkers’ (kleischijters) horen: dikke, grijs-witte en kleiachtige mest, een volle, hangende buik, mogelijk klotsgeluiden, … In een later stadium ook verminderde groei en diep liggende ogen.3, 4
Als een pasgeboren kalf niet wil drinken, kan de biest de eerste keer met een sonde verstrekt worden. Het verstrekken van voldoende antistoffen en vocht aan het kalf is hierbij belangrijker dan de stress van de ingreep. Onderzoek toont aan dat de overdracht van passieve immuniteit even goed verloopt bij sonderen als voldoende biest (3 – 4 L) wordt verstrekt. Na de eerste biestgift met de sonde kan bij de volgende biestverstrekking een speen of speenemmer gebruikt worden (afhankelijk van het voersysteem dat daarna wordt gebruikt).1, 7
Biest sonderen: praktisch3
Houd bij het sonderen van kalveren rekening met volgende adviezen:
• Sondeer éénmalig biest direct na de geboorte (binnen de 3 uur)
• Sondeer minimaal 3 liter, maximaal 4 liter (de pens moet juist overlopen in de lebmaag)
• Gebruik een propere sonde (na gebruik steeds heel goed reinigen: heet water, reinigingsmiddel, borstel, ontsmetten)
• Sondeer als het kalf rechtop staat of met de kop rechtop in borstbuikligging ligt
• Sondeer oudere kalveren enkel met water in combinatie met elektrolyten
De sonde5, 12
Voor een goed resultaat en maximaal gebruiksgemak kies je een sonde, aangepast aan het type kalf:
• met voldoende grote sondefles: minimaal 3,5 liter
• met sondefles met grote opening (makkelijk te vullen)
• met goed reinigbare sondefles en sondeslang
• met goed hanteerbare sondefles (bij voorkeur een handvat)
• met flexibel buigpunt om sondefles eenvoudiger te hanteren
• met voldoende stugge sondeslang: eenvoudiger te hanteren en in te brengen.
Voor kalveren van het Belgisch Witblauw ras kies je best een type sonde met afmetingen aangepast aan de kleinere anatomische afmetingen van de larynx.
De sonde correct inbrengen5, 3
De sonde correct inbrengen doe je op deze manier:
• Klem de kop van het kalf vast (bvb tussen je benen als het kalf rechtop staat)
• Wek de zuigreflex (om slikken te stimuleren) met een vinger in de bek van het kalf
• Breng de sonde rustig in en laat het kalf goed slikken
• Breng de sonde volledig in of laat bij kleine kalfjes nog een 10-tal cm van de sonde vrij
• Voel door de hals van het kalf of de sonde in de slokdarm zit (te voelen naast de harde ringen van de luchtpijp)
Trek de sonde rustig terug en breng ze opnieuw in als het kalf bij het inbrengen erg aan het hoesten is, als je geen sondeerslang achter de luchtpijp voelt of als je de sondeerslang voelt ‘tikken’ tegen de luchtpijp. Help indien nodig het kalf met slikken door het kalf rechtop te houden en licht in het strottenhoofd te knijpen bij het inbrengen van de sonde achter in de keel.
Biest sonderen: risico’s3, 6, 7, 8, 9, 10, 11
Het grootste risico bij sonderen is het verkeerdelijk inbrengen van de sonde in de luchtpijp. Als u vervolgens biest/melk in de longen giet, kan het kalf stikken/verdrinken of een longontsteking krijgen. Controleren of de sonde correct is ingebracht is dus zeker noodzakelijk (zie hierboven).
Verder kan, zeker bij herhaaldelijk sonderen, het kalf de symptomen van ‘pensdrinkers’ krijgen (zie hierboven). Melk in de pens kan bij kalveren aanleiding geven tot rumenitis (ontsteking van de pens) en sepsis (bloedvergiftiging). Beide aandoeningen kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals orgaanfalen, shock en zelfs de dood. Ook kan het hardhandig inbrengen of verwijderen van de sonde en een verkeerde fixatietechniek de slokdarm beschadigen.
Als het sonderen correct gebeurt, zijn er evenwel geen klinische consequenties aan verbonden voor het kalf. Ook de overdracht van passieve immuniteit door opname van antistoffen in de biest verloopt even goed bij sonderen in vergelijking met klassieke biestverstrekking met speenfles als voldoende biest wordt verstrekt.
Video: Gebruik van een sonde bij kalveren - www.melkvee.nl
Gerelateerd
- Vraag/Antwoord: Biest en biestvervangers
- Vraag/Antwoord: Eiwitgehalte in melkvervangers
- Vraag/Antwoord: Melkwei als voeder voor rundvee
- Vraag/Antwoord: Volume biest bij vleesvee
- Vraag/Antwoord: Het ideaal speenmoment
Bronnen:
1 Biest: de basis voor een gezonde opfok. GD Diergezondheid
2 KalFit – Fitte kalveren, yes we plan! Inagro, ILVO, Hooibeekhoeve, DGZ – 2023
3 Kalveropfok: de do’s en don’ts van het sonderen. Dierenkliniek Deventer. 1 april 2015
4 Pensdrinken. Melkveebedrijf, 14 mei 20218
5 Handleiding: Eerste biestvoorziening van het kalf. Gerdjan Hofste. Voorjaar 2012
6 Sondevoeding bij herkauwers. Melk voor dieren
7 Colostrum management in calves: effects of drenching vs. bottle feeding. M. Kaske, A. Werner, H.-J. Schuberth, J. Rehage and W. Kehler. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition 89 (2005) 151–157
8 Colostrum Management for Dairy Calves. Sandra M. Godden, Jason E. Lombard, Amelia R. Woolums. Vet Clin Food Anim 35 (2019) 535–556
9 Comparison of three methods of feeding colostrum to dairy calves. T E Besser, C C Gay, L Pritchett. J Am Vet Med Assoc. 1991 Feb 1;198(3):419-22
10 Improving passive transfer of immunoglobulins in calves. II: Interaction between feeding method and volume of colostrum fed S. M. Godden, D. M. Haines, K. Konkol and J. Peterson. J. Dairy Sci. 92:1758–1764
11 Invited review: The importance of colostrum in the newborn dairy calf. A. J. Lopez and A. J. Heinrichs. Journal of Dairy Science Vol. 105 No. 4, 2022
12 Slokdarmperforatie bij neonatale kalveren als letale complicatie van colostrumgift via sondage. Jan Steen. Klinische casus in het kader van de Masterproef. UGent, Academiejaar 2012-2013