Kan een te hoog ijzergehalte in drinkwater van melkvee een belemmering geven voor het opnemen van mineralen uit het voeder? Hoe hoog mag het ijzergehalte bedragen in drinkwater voor rundvee?
Norm ijzer in drinkwater
De norm voor ijzer (Fe) in het drinkwater ligt voor volwassen runderen op 2,5 mg/liter en voor kalveren op 0,5 mg/liter (bron: DGZ). Het Nederlandse GD Diergezondheid bestempelt het ijzergehalte van drinkwater voor volwassen rundvee als goed onder een limiet van 0,5 mg/liter (kalveren < 0,2 mg/liter). Boven de 10 mg/liter (kalveren > 0,5 mg/liter) bestempelt men hier als afwijkend.1, 2 Onderzoek toonde aan dat 8 mg Fe /liter water de opname remt, bij 4 mg/liter is dit nog niet het geval.5
IJzerovermaat3
De verschijnselen van Fe-overmaat zijn meestal mild. Slechte voeropname en groei zijn de belangrijkste verschijnselen. IJzerovermaat veroorzaakt een toename van de hoeveelheid zuurstofradicalen in het lichaam, waardoor diverse weefsels aangetast kunnen worden. De mate waarin Fe-overmaat schade kan aanrichten hangt dan ook af van de voorziening met anti-oxidanten (vitamine A en E, caroteen, Se, Cu en Zn). Ook een hoog aanbod aan onverzadigde vetzuren (bijvoorbeeld uit voorjaarsgras) samen met een hoog Fe-aanbod via het voer (Fe-rijke grond) kan in principe een gevaar opleveren.
Bij een laag Molybdeen-gehalte van het rantsoen kan een hoog Fe-gehalte waarschijnlijk ook een negatief effect hebben op de Cu-voorziening. Als maximaal toelaatbare gehalten worden 1.000 mg Fe/kg DS voor rundvee aangehouden.3 In ander onderzoek wordt de adviesgrens iets lager gelegd: 250 – 500 mg Fe/kg DS voor rundvee (met functionele penswerking).7, 8 Overigens komen in de praktijk door verontreiniging van ruwvoer met grond geregeld veel hogere gehalten voor (2.000 – 4.000 mg/kg DS). Daarnaast moet het Fe-gehalte van drinkwater in de gaten gehouden worden. Dit geldt met name voor oppervlaktewater. Een specifieke behandeling voor Fe-overmaat is niet bekend; wel verdient de voorziening met anti-oxidanten en vooral de Cu-voorziening in dat geval speciale aandacht.
Een hoog ijzergehalte in het rantsoen kan de opname van koper remmen. Hierbij is de verhouding Fe:Cu van belang. Is deze groter dan 100 kan een kopertekort optreden. Idealiter blijft de verhouding Fe:Cu onder 50.6
IJzertekort3
Het meest opvallende verschijnsel van Fe-tekort is bloedarmoede. Hierbij zijn de rode bloedcellen te klein en bevatten te weinig Hb (hypochroom, microcytair). Klinisch valt op dat de dieren niet gedijen, slecht eten en groeien en gevoelig zijn voor allerlei infectieziekten. De slijmvliezen zijn bleek. Indien een zware wormbesmetting de oorzaak van de bloedarmoede is zal ook dunne mest een opvallend verschijnsel zijn. Bloedarmoede komt vrijwel altijd bij jonge dieren voor. Oudere dieren hebben doorgaans meer weerstand tegen wormen opgebouwd. Bovendien bevat het rantsoen van herkauwende dieren ook meer Fe door het hogere gehalte aan grond.
Behoeftenormen voor rundvee3
Tabel 1. Fe-behoeftenormen voor verschillende categorieën rundvee (bron: CVB)
Bij een vermoeden van Fe-tekort kan een bepaling van het bloed-Hb-gehalte en de hematocriet (Ht) uitgevoerd worden. Normaalwaarden zijn weergegeven in Tabel 2. Er is echter nogal wat variatie tussen dieren en bovendien zijn lage waarden niet altijd een aanwijzing voor Fe-tekort. Voor praktisch gebruik geven deze twee bepalingen echter doorgaans voldoende informatie. De Fe-voorziening van herkauwers is meestal ruim en echte Fe-tekorten zijn dan ook zeldzaam. De meest gangbare oorzaak voor bloedarmoede is dan ook niet een Fe-tekort, maar een zware wormbesmetting.
Tabel 2. Normaalwaarden voor hemoglobinegehalte (Hb) en hematocriet (Ht) (bron: CVB)
Meer info:4
- Oorzaak overmaat ijzer in grondwater (Watertool Inagro)
- Technieken om Fe-gehalte in water te reduceren (Watertool, Inagro)
- Contact Watertool
Gerelateerd
- Vraag/Antwoord: Kation-Anion Verschil
- Vraag/Antwoord: Beta-caroteen en beweiding
- Vraag/Antwoord: Betacaroteen in wortelen voor droge koeien
- Vraag/Antwoord: Zwavel en pensacidose
Bronnen:
1 Normen wateronderzoek: drinkwater en IKM – DGZ
2 Belang van drinkwaterkwaliteit – GD Diergezondheid
3 Handleiding Mineralenvoorziening Rundvee, Schapen, Geiten. Centraal Veevoeder Bureau, Stichting CVB. 2005
4 Watertool: Kenniscentrum water – Inagro
5 Preference and drinking behavior of lactating dairy cows offered water with different concentrations, valences, and sources of iron. O. N. Genther and D. K. Beede. J. Dairy Sci. 96 :1164–1176
6 Copper Supplementation, A Challenge in Cattle. Marta López-Alonso 1 and Marta Miranda. Animals 2020, 10, 1890
7 Invited review: Mineral absorption mechanisms, mineral interactions that affect acid–base and antioxidant status, and diet considerations to improve mineral status. Jesse P. Goff. J. Dairy Sci. 101:2763–2813
8 Trace Mineral Bioavailability in Ruminants. Jerry W. Spears. Published in a supplement to The Journal of Nutrition. Presented as part of the 11th meeting of the international organization, ‘‘Trace Elements in Man and Animals (TEMA),’’ in Berkeley, California, June 2–6, 2002