Vlaamse melkveestallen zijn steeds vaker uitgerust met (nieuwe) technologieën zoals melk- en mestrobots, krachtvoerautomaten, melkmeting,... Hierdoor neemt ook het risico op zwerfstromen toe. Zoals de benaming al aangeeft, ‘zwerven’ deze stromen letterlijk over de metalen onderdelen in de melkstal of de melkinstallatie. Deze stroom zoekt en vindt uiteindelijk een weg naar de aarde. Net daar schuilt het gevaar: wanneer de koe de gemakkelijkste weg blijkt te zijn (= de weg met de laagste weerstand), zal de stroom de koe als geleider kiezen. 

Beschadigde isolatie van de elektriciteitskabels, slecht functionerende onderdelen in de melkinstallatie (vb. defecte elektronische melkmeters) maar ook defecte elektrische toestellen (vb. boiler, waterpomp,…) in of rond de stal kunnen er voor zorgen dat metalen onderdelen onder spanning komen te staan. Wanneer deze onderdelen niet of onvoldoende geaard zijn, kunnen runderen als geleider optreden en elektrische schokjes krijgen (zwerfstroom of prikkelstroom).

Invloed op runderen

Zwerfstromen hebben een negatief effect op het gedrag van runderen (primaire symptomen). Ze zijn onrustig, urineren en mesten frequenter en krijgen een afkeer van de plaats met zwerfstromen (melkstal, metalen voer-of drinkbak, metalen roosters, melkleidingen, …). Ook kunnen zwerfstromen leiden tot een langere melktijd, ongelijkmatig of onvolledig uitmelken, een verhoging van het celgetal, toename van het aantal mastitisgevallen of het aftrappen van het melkstel (secundaire symptomen). Komen enkel primaire symptomen voor of een combinatie van primaire en secundaire dan kan gedacht worden aan zwerfstromen. Komen uitsluitend secundaire symptomen voor zonder aanwezigheid van gedragsveranderingen, dan is de oorzaak van de secundaire symptomen wellicht niet toe te schrijven aan zwerfstromen. Zwerfstromen geven geen typische gedragsveranderingen. Heel wat andere factoren kunnen gelijkaardige veranderingen veroorzaken: een slechte (voor)behandeling, ruwe behandeling door de melker, een foutief afgestelde melkmachine, vreemden in de melkput, ziektes, voedingsproblemen, …

Vereiste spanning/stroomsterkte

De reactie van het dier is afhankelijk van de stroomsterkte, de manier waarop het dier met de stroom in contact komt en de gevoeligheid van het dier. De elektrische weerstand van een koe varieert met de weg die de stroom aflegt in de koe, maar ook tussen koeien onderling. Een natte ondergrond zal bovendien de weerstand verlagen. De meeste koeien reageren bij een stroomsterkte van 4 – 8 mA (stroom van uier naar klauwen). Stroom van de muil naar de klauwen worden koeien al gewaar vanaf 1 mA. Als er zich gedragsafwijkingen voordoen én een koe blootgesteld wordt aan meer dan 4 mA, dragen zwerfstromen bij tot de problemen en moeten maatregelen genomen worden.

Het meten van stroomsterktes in de stal is minder praktisch dan het meten van spanning. Daarom worden soms richtwaarden bepaald voor de nul-naar-aarde spanning. Als er zich gedragsafwijkingen voordoen én de nul-naar-aarde spanning is hoger dan 1 V tijdens het melken, moeten maatregelen genomen worden. Indien de nul-naar-aarde spanning  0,5 V niet overstijgt tijdens het melken is er geen actie nodig. Is de spanning tussen de melktijden hoger dan 0,5 V zijn nadere controles tijdens het melken aangewezen.

Bovenstaande waardes variëren afhankelijk van de geraadpleegde bron, maar kunnen zeker als richtwaarde gehanteerd worden.

Opmeten van zwerfstromen

Opgelet, het opmeten van zwerfstromen en het bepalen van de oorzaak vereist naast specifieke kennis eveneens speciale meetapparatuur. Zo volstaat enkel een klassieke multimeter niet om zwerfstromen op te sporen. Om die redenen werd een uitgebreide standaard testprocedure opgesteld. Deze procedure wordt in detail beschreven op koesensor.be of rundveeloket.be.

Als maatregelen worden getroffen om zwerfstromen te beperken of te voorkomen, zullen de dieren nog enige tijd daarna de plaats blijven mijden. Het is in de praktijk dan ook niet altijd eenvoudig om (meteen) vast te stellen of een genomen maatregel effect heeft.

Dit antwoord werd geformuleerd in samenwerking met Koesensor (www.koesensor.be). Dit kennisplatform biedt uitgebreide informatie over sensoren en technologie in de melkveehouderij. Je vindt er een overzicht van alle sensoren die momenteel op de markt beschikbaar zijn, opgedeeld naar functie (vruchtbaarheidsbepaling, plaatsbepaling, afkalven, melkmetingen, …). Het Rundveeloket werkt nauw samen met Koesensor om vragen in dit thema te behandelen.

• Zwerfstromen in de melkveestal (2018, Fedagrim / ILVO)
• Algemeen meetprotocol zwerfstromen (2019, ILVO)
• Operationele groep 'Zwerfstromen opsporen op melkveebedrijven': Handig overzicht

Tips voor het voorkomen van zwerfstroom

• Maak bij nieuwbouw ook plan voor je aardrail en de bijbehorende potentiaalvereffeningsrails, waarop je alle geleidbare delen aansluit. Dat begint al bij het aarden van de bewapening in het beton.
• Zorg bij uitbreiding dat ook de nieuwe apparaten zoals ventilatoren of een aanschuifrobot ook op je bestaande aarding komen.
• Werk met gediplomeerde monteurs en elektriciens die verstand hebben van de juiste aarding. Zorg ook voor een goede communicatie!
• Zorg dat alles in jouw stal hetzelfde equipotentiaal heeft. Vergeet ook je selectiepoorten en mestrobots niet.
• Bestrijd muizen en ratten. Door het doorknagen van de isolatie rond stroomkabels kan metaal in contact komen met geleiders.
• Besef dat je bij een grootverbruikaansluiting te maken krijgt met een externe aarding, waarmee je andere wisselstromen op je bedrijf kunt binnenhalen. Datzelfde geldt ook als je stal dicht bij een transformatorstation staat.
• Zie je afwijkend koegedrag? Schakel een expert in om zwerfstroom op te sporen of uit te sluiten. 

Zwerfstromen in de melkveehouderij (2018, ILVO)

Koeien die zich schichtig gedragen, zonder aanwijsbare oorzaak, kunnen last hebben van zwerfstromen (elektrische lekken) in de stal. Voor het eerst is er een officieel meetprotocol ontwikkeld om deze onzichtbare stressfactor op te sporen en vervolgens te kunnen elimineren.

Gerelateerd

• Vraag/Antwoord: Ventilatie in een melkveestal
• Vraag/Antwoord: Verlichting in melkveestallen
• Vraag/Antwoord: Gevoeligheid lichtflikkering rundvee

Nog vragen?

 

---

Dit antwoord werd door het Rundveeloket met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt evenwel geen enkele garantie gegeven omtrent de juistheid of de volledigheid van het antwoord op uw vraag. De gebruiker van dit antwoord ziet af van elke klacht tegen het Rundveeloket, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van het gegeven antwoord. In geen geval zal het Rundveeloket aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van dit antwoord.