De navelstreng bevat meerdere bloedvaten (de navelvaten) die zorgen voor de aanvoer van voedingsstoffen en zuurstof naar het kalf en de afvoer van afvalstoffen naar de koe. Bij de geboorte scheurt de navelstreng af en zo ontstaat een wond. De uitwendige navelstreng blijft hierbij normaal wat langer en zal samenkleven en in 3-5 dagen opdrogen waardoor een natuurlijke barrière tegen ziektekiemen wordt gevormd. Na 2 tot 3 weken valt het opgedroogd stuk af.^{1, 11}

Navelontsteking^{1, 2, 9, 10}

Navelontstekingen ontstaan vaak tijdens of vlak na de geboorte door een bacteriële besmetting ten gevolge van een hoge besmettingsdruk in de omgeving of door onvoldoende hygiëne bij afkalven. Ook navelzuigen of het te kort (< 3 cm) afscheuren van de navelstreng vormen een risicofactor. Idealiter is het stukje navelstreng zo’n 5 tot 10 cm lang. De ontstekingen herken je aan een verdikte navel die warm en pijnlijk kan zijn. Soms is er sprake van (etterige) uitvloeiing. Vaak geeft het kalf een wat zieke indruk, heeft koorts of staat het met een kromme rug. Vaak eet- en drinkt het kalf minder of drinkt het verkeerd (pensdrinkers). Er kan ook een navelabces ontstaan. Het navelabces is een harde "bal" die ruim een vuist groot kan worden.

Een navelontsteking dient snel herkend en behandeld te worden. Vanuit de navel kunnen de bacteriën immers snel elders in het lichaam ontstekingen veroorzaken. Vaak gaat het om ontstekingen in de gewrichten, maar ook ontstekingen in het hart, longen, hersenen of ogen kunnen voorkomen. Deze komen vaak pas na langere tijd aan het licht en zijn in dat stadium meestal moeilijk te behandelen. De gevolgen voor dier en bedrijf zijn negatief: vertraagde groei, pijn, verhoogde sterfte en extra behandelkosten.

Hoewel weinig kalveren voor navelontsteking behandeld worden bleek in Duits onderzoek 30 % van de kalveren er symptomen van te hebben. Kalveren regelmatig goed controleren is dus de boodschap om tijdig te kunnen ingrijpen!

Navelbreuk¹

Een navelontsteking kan verward worden met een navelbreuk. Bij een navelbreuk bestaat ook een dikte rondom de navel, maar deze is doorgans soepel en niet pijnlijk. Echter, als een stuk darm afgekneld raakt in een nauwe opening kan dit afsterven en ontsteken. In dat geval voelt dit ook hard en pijnlijk aan. Dit komt evenwel pas in een later stadium en zie je een navelbreuk direct bij de geboorte. De inhoud van de navelbreuk (buikvlies en/of darmen) is meestal terug de buikholte in te duwen. De breukpoort is hierbij goed voelbaar als een gat in de buikwand. Een navelbreuk kan operatief gecorrigeerd worden.

Preventie^{3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11}

Zorg voor een goede hygiëne

Een goede hygiëne voor, tijdens en na de geboorte is essentieel om navelinfecties te voorkomen. Hou deze tips hierbij in het achterhoofd

• Reinig en ontsmet de afkalfruimte regelmatig en grondig
• Bestrijd vliegen indien nodig
• Voorzie steeds schoon, droog strooisel
• Ontsmet de afkalf-instrumenten
• Draag wegwerphandschoenen tijdens het geboorteproces
• Ontsmet de navel voor deze in contact komt met potentiële besmettingsbronnen (stalvloer, kruiwagen, …)

Werk aan weerbare kalveren, ook bij stierkalveren!

Kies gezonde stieren, waardoor de kans op gezonde kalveren toeneemt en het risico op navelinfecties afneemt. Verstrek tijdig voldoende biest van goede kwaliteit zodat het kalf een maximale weerstand heeft tegen infecties.

Schakel de dierenarts in bij moeilijke geboorten

Bij een moeilijke geboorte of keizersnede kan de het resterend naveluiteinde (te) kort zijn waardoor het risico op navelontsteking toeneemt. Hierdoor lopen zwaardere kalveren een verhoogd risico op navelontsteking. Streef naar een vlotte kalving en sta klaar te staan om hulp te bieden als dat nodig is. Zorg ook hier voor hygiënische werkomstandigheden. Voor achterwaartse bevallingen en andere complicaties is de hulp van een dierenarts nodig.

Ontsmet de navel

Navelontsmetting is een doeltreffende preventiemaatregel tegen navelinfecties. Ontsmet het navelrestje onmiddellijk na geboorte en indien mogelijk opnieuw 2 – 4 uur later. Gebruik een 4 % chloorhexidine of jodium 2 – 7 % oplossing en zorg dat het stukje navelstreng tot aan de basis goed behandeld is. Let er op dat de fles (dipvorm) proper blijft en zelf geen besmettingshaard wordt. Een spray gebruiken kan dit risico vermijden. Controleer de navel van alle kalveren in de dagen na geboorte regelmatig om problemen snel te detecteren.

Behandeling^{2, 3}

De behandeling van de ontsteking is afhankelijk in welk stadium de aandoening is. De acute ontsteking kan het best met een voldoende langdurige antibioticumkuur behandeld worden (bv., Neopen, Ampi-/Amoxycilline). De chronische ontsteking (harde navel) moet ook met antibiotica behandeld worden. Daarnaast wordt de navel dagelijks met kamferichtammol zalf (zwarte zalf) ingewreven. Het navelabces dient chirurgisch behandeld te worden. De infectiehaard is immers niet bereikbaar voor antibiotica.

Meer info over de keuze van het antibioticum: Wond- of navelinfectie (AMCRA)

Gerelateerd

• Vraag/Antwoord: Huisvesting kalveren
• Vraag/Antwoord: Het ideaal speenmoment
• Vraag/Antwoord: Eiwitgehalte in melkvervangers
• Vraag/Antwoord: Biest sonderen
• Vraag/Antwoord: Onthoornen

 

Nog vragen?

 

Bronnen

¹ Navelontsteking. Dierenartsenpraktijk THEWI NV.

² Navelontsteking. Alpuro Breeding

³ Wond- of navelinfectie. AMCRA

⁴ How to Prevent Navel Infections in Livestock. Vetericyn, Animal Welness

⁵ Ontstoken navel - Gewrichtsontsteking als complicatie. Toon Meesters, dierenarts Roosendaal. Veeteelt, juni 2005

⁶ Understanding Navel Infections in Dairy Calves: Causes, Signs and Prevention. RALCO, Nature Elevated by Science.

⁷ Joint Ill / Navel Ill of Calves. NADIS, Animal Health Skills

⁸ Prevalentie en risicofactoren van navelontsteking bij het kalf op Vlaamse melk- en vleesveebedrijven. Masterproef Diergeneeskunde, 2018-2019. Liesbeth Van Looy

⁹ Risk factors for omphalitis in neonatal dairy calves. Kim K. Meier, Annegret Stock, Roswitha Merle, Heidi Arndt, Linda Dachrodt, Martina Hoedemaker, Laura Kellermann, Gabriela Knubben-Schweizer, Maria Volkmann and Kerstin-Elisabeth Müller. Front. Vet. Sci. 11:1480851.

¹⁰ Risk factors of calf omphalitis: a clinical study. Claire Lemaire, Pauline Otz, Gilles Le Sobre, Marie-Anne Arcangioli. European Buiatric Forum, Dec 2015.

¹¹ Omphalitis in newborn beef calves: Risk factors and prevention. Presentatie Perrot Florent, SIMR, 2025.