Runderen kunnen samentroepen (Eng: ‘Bunching’) in een stuk van de stal of weide om verschillende redenen: angst voor predatoren, overlast van vliegen, sociale interacties, drang naar voeder/water, gebrek aan frisse lucht of verschillende factoren die gepaard gaan met hittestress. Ze doen dit soms zelfs als de groep, dicht opeengepakt, meer stress ervaart dan mochten ze niet samentroepen. Ook kan dit gedrag routine worden en voortduren als de oorspronkelijke stressfactor al weer weg is. Samentroepende koeien ervaren meer hittestress en eten en liggen minder, met een negatief effect op melkproductie, vruchtbaarheid, immuunsysteem en klauwgezondheid.^{1, 2, 4, 6}

Achterhalen waarom koeien samentroepen en hoe dit te voorkomen is vaak moeilijk. De dieren uiteendrijven zal doorgaans enkel de stress bij de dieren verhogen, zonder het probleem op te lossen. Alles draait immers rond het verminderen van de stress die het samentroepen veroorzaakt. Nauwkeurig observeren van de dieren en de omstandigheden waarin ze samentroepen moet uiteindelijk leiden tot het bepalen van de oorzaak. Evalueer de situatie steeds vanuit de positie van de dieren en niet vanop de voergang. Vragen die hierbij nuttig zijn:⁴

• Wanneer en waar troepen de dieren samen? Welke dieren?
• Is er een patroon in timing of locatie of gebeurt het eerder random?
• Welke omgevingsfactoren kan je aan het samentroepen linken: tijdstip, temperatuur/THI, licht/schaduw, geluid, geur, insecten, machines/installaties, activiteit in de buurt, …

Predatoren

Als prooidier kunnen koeien samentroepen als ze zich bedreigd voelen door predatoren. Typisch staan de buitenste dieren dan met hun kop naar buiten om het gevaar te zien aankomen. In regio’s waar wolven (sinds kort) voorkomen kan een passage van deze roofdieren aan de stal de kudde samendrijven in een hoek van de stal of weide.¹

Vliegen

Overlast van vliegen kan zowel op stal als op de weide koeien laten samentroepen. In de praktijk is samentroepen vaak het gevolg van overlast door vliegen. De koeien troepen dan samen als de vliegen het actiefst zijn (overdag met pieken halfweg/late voormiddag en late namiddag). De dieren staan dan eerder met hun kop naar binnen en staart naar buiten om vliegen weg te slaan en vertonen afweergedrag (stampen met de poten, slaan met staart, schudden met kop en oren, trekken met de huid). Indien mogelijk staan de dieren ook onder een ventilator aangezien (sterke) luchtstroming de vliegen weghoudt.^{1, 4, 5, 6}

Observeer de dieren om na te gaan hoeveel last ze ondervinden en welke vliegen de overlast veroorzaken. Zo kan je een aangepast bestrijdingsplan uitwerken. Vooral stekende vliegen (stalvlieg, hoornvlieg, dazen, …) kunnen samentroepen veroorzaken. Ga in en rond de stal op zoek naar plaatsen waar bijvoorbeeld stalvliegen gedijen om het probleem ook bij de bron aan te pakken.^{1, 4}

Aan de hand van het type en aantal aanwezige vliegen kan je de overlast inschatten en een gepaste bestrijding uitwerken. Bij stalvliegen (Stomoxys calcitrans) kunnen koeien samentroepen vanaf 25 vliegen/koe. In Californisch onderzoek bleek dit zelfs vanaf 1 vlieg/poot! Tel het aantal vliegen op de 4 poten van 10 dieren om een gemiddeld aantal vliegen/dier te bepalen. Bestrijd de vliegen vanaf 10 vliegen/dier. Bij warmere temperaturen (> 20°C) reproduceren deze vliegen veel sneller waardoor deze plaag hoofdzakelijk in de zomermaanden voorkomt.^{1, 4, 5, 6}

Overzicht verschillende vliegensoorten

Meer info over vliegenbestrijding

Hittestress

Factoren gelinkt aan hittestress kunnen koeien ook laten samentroepen. Dit gebeurt in hoofdzaak op het warmste moment van de dag (namiddag). Op de weide troepen koeien samen in de schaduw of rond een drinkplek. Voorzie voldoende schaduw (3,5 – 4,5 m²/koe) die bij voorkeur mobiel is om schade aan de bodem te vermijden. Indien dit niet mogelijk is kies je best voor een noord-zuid opstelling zodat de zon ’s morgens en ’s avonds toch nog onder de schaduwstructuur kan schijnen. Als er geen schaduw is, zullen koeien eerder samentroepen aan een drinkplek.¹

In de stal zullen koeien bij hittestress samentroepen door lichtstraling, ventilatie of omgevingstemperatuur/THI (Temperature Humidity Index). Afhankelijk van de oriëntatie van de stal en de stand van de zon kunnen zonnestralen intens instralen op delen van de stal (onder de dakrand of door lichtstraten). Zowel de warmte die dit veroorzaakt als de verlichte zones zelf, kunnen koeien deze delen laten vermijden. Een goed geplaatst schaduwdoek kan hier soelaas bieden. Vergeet deze evenwel niet weg te nemen als de zon verder draait zodat de ventilatie minimaal gehinderd wordt.^{1, 2, 4}

Verder toonde onderzoek aan dat koeien al vanaf 20°C kunnen samentroepen in de stal. Om hittestress te vermijden gaan ze wellicht op zoek naar een (iets) geschikter microklimaat in de stal. Dit kan een schaduwrijker deel zijn (noordkant), een deel met meer ventilatie of waar de temperatuur om andere reden iets lager is of lijkt. Door het samentroepen kunnen de dieren echter al snel minder warmte afvoeren waardoor ze dus net meer hittestress ervaren en mogelijks daardoor zelfs nog meer samentroepen.^{1, 2}

Controleer of de ventilatoren voldoende windsnelheid genereren (> 2m/s) ter hoogte van de koeien en of er geen delen van de stal onvoldoende geventileerd worden (vergeet de wachtruimte niet!).  Zorg er ook voor dat de ventilatoren proper en goed onderhouden zijn en er voldoende toegang tot drinkwater is. Ook een gebrek aan verse lucht kan samentroepen in de hand werken (geurhinder!). Een rookproef kan een gebrekkige ventilatie zichtbaar maken. Tot slot kunnen (kapotte) ventilatoren ook geluid maken dat koeien afstoot.^{4, 6}

Figuur 1: Luchtsnelheid (m/s) gemeten bij 100% frequentie bij twee types ventilatoren op verschillende hoogte in de proefopstelling

Meer info over bestrijden van hittestress

Zwerfstroom³

Vlaamse melkveestallen zijn steeds vaker uitgerust met (nieuwe) technologieën zoals melk- en mestrobots, krachtvoerautomaten, melkmeting,... Hierdoor neemt ook het risico op zwerfstromen toe. Zoals de benaming al aangeeft, ‘zwerven’ deze stromen letterlijk over de metalen onderdelen in de melkstal of de melkinstallatie. Deze stroom zoekt en vindt uiteindelijk een weg naar de aarde. Net daar schuilt het gevaar: wanneer de koe de gemakkelijkste weg blijkt te zijn (= de weg met de laagste weerstand), zal de stroom de koe als geleider kiezen. 

Zwerfstromen hebben een negatief effect op het gedrag van runderen. Ze zijn onrustig, urineren en mesten frequenter en krijgen een afkeer van de plaats met zwerfstromen (melkstal, metalen voer-of drinkbak, metalen roosters, melkleidingen, …). Samentroepen is bij zwerfstroom een minder waarschijnlijke reactie van de koeien. Toch kan het in sommige gevallen raadzaam ook hierop te testen.

Meer info over zwerfstroom.

Gerelateerd

• Vraag/Antwoord: Vliegenbestrijding
• Vraag/antwoord: Hittestress bestrijden via het rantsoen
• Vraag/Antwoord: Zwerfstromen
• Vraag/Antwoord: Schuimvorming op mest
• Vraag/Antwoord: Zwaluwen op een rundveebedrijf

Nog vragen?

Bronnen:
¹ Why Do Dairy Cattle Bunch During the Summer? Emily Fread, Extension Educator, Dairy. PennState Extension

² Bunching behavior in housed dairy cows at higher ambient temperatures. Kareemah Chopra, Holly R. Hodges, Zoe E. Barker, Jorge A. Vázquez Diosdado, Jonathan R. Amory, Tom C. Cameron, Darren P. Croft, Nick J. Bell, Andy Thurman, David Bartlett and Edward A. Codling. Journal of Dairy Science Vol. 107 No. 4, 2024

³ Zwerfstromen in de melkstal. Fedagrim, Prevent-Agri, ILVO. 2017-2018

⁴ Cattle Bunching on Dairy Farms: Causes and Solutions. Brian Dougherty, Field Ag Engineer, Iowa State University Extension and Outreach. 

⁵ Managing Stable Flies. Dr David Cook, Entomologist, University of Western Australia

⁶ Why do cows bunch up in groups? Dr. Dwight Roseler, Adjunct Professor, Department of Animal Sciences, The Ohio State University. April 2024