Uitgebreid antwoord

• Strooisel voor diepstrooisel
• Zand
• Kalk/Stro/Water
• Miscanthus (Olifantsgras)
• Vaste fractie gescheiden mest
• Andere factoren
• Conclusie

Bedding in ligboxen voor melkvee heeft twee belangrijke functies voor de koe: comfort en gezondheid. Een koe heeft enerzijds nood aan voldoende ondersteuning om drukpunten ter hoogte van de beenderen te ontlasten en anderzijds aan voldoende grip, zonder te schuren op de huid. Het gemak waarmee koeien opstaan en gaan liggen en de dagelijkse ligduur illustreren de mate waarin de koe zich comfortabel voelt op de gebruikte ligboxbedekking. Een gemiddelde ligtijd van minimum 12 uur per dag is zeker nodig, al geldt 14 uur liggen per dag als streefwaarde. Elk uur extra ligtijd, van 9 uur tot 14 uur liggen, resulteert in 1 – 1,7 kg extra melk.^{18, 19} Om de gezondheid van de koe optimaal te houden is een droge plek, waar de bacteriële druk beperkt blijft en infecties vermeden worden belangrijk. Daarnaast voert een goed ligbed overtollige warmte van de koe af of isoleert in koude omstandigheden (thermisch comfort). In een optimale situatie is per koe ook één droge, ruime en comfortabele ligplaats aanwezig.

Een veehouder wil comfortabele ligbedden, die een maximale productie door zijn koeien ondersteunen. Daarnaast wil hij een ligbed dat ook economisch rendabel is. Hierbij spelen verschillende aspecten een rol: aankoopprijs, installatie- en onderhoudskost en verwachte levensduur. Tot slot speelt ook de (dagelijkse) arbeid nodig om de ligbedden proper te houden een belangrijke rol.

De voorkeuren van koe en veehouder met elkaar verzoenen is een uitdaging. Financiële, praktische en persoonlijke omstandigheden spelen immers een grote rol bij de keuze. Het belangrijkste aandachtspunt hierbij is dat de beste ligbedden door slecht management hun voordelen kunnen verliezen en dat goed management kan compenseren voor tekortkomingen van minder goede ligbedden. Ook hier is het dus het verstandig - en punctueel volgehouden - werk van de veehouder dat in belangrijke mate het ligcomfort en de economische resultaten zal bepalen.

Strooisel voor diepstrooiselboxen

Organische strooisels (stro, zagemeel, houtkrullen, …) zijn makkelijk beschikbaar, nemen water op en verteren, waardoor ze geen probleem vormen bij het verder gebruik van de mest. Ze hebben daarentegen een bevorderend effect op de groei van micro-organismen. In de praktijk zal mest in de boxen deze groei in de hand werken, waardoor ook in anorganisch strooisel (bvb zand) micro-organismen kunnen groeien. Organische strooisels met een kleine partikelgrootte nemen beter vocht op en worden sneller afgebroken. De kleine partikels worden echter ook geassocieerd met een snellere groei van bacteriën en kleven ook meer aan de spenen waardoor de kans op mastitis vergroot.¹

Het kiemgetal van melk lijkt niet te worden beïnvloed door het type strooisel in de ligbedden: anorganisch strooisel (vers en gerecycleerd zand), organisch strooisel (zagemeel, houtkrullen en kaf) of strooisel van mest (het vast gedeelte van vergiste of gecomposteerde mest) heeft geen significant effect op het aantal kiemen in de melk.²

Amerikaans onderzoek toont aan dat bedrijven met anorganisch strooisel (zand) duidelijk beter scoren op het vlak van celgetal (187.000 cellen/ml bij anorganisch strooisel t.o.v. 230.000 cellen/ml voor andere types strooisel). Ook is er op de bedrijven met anorganisch strooisel minder onverkoopbare melk (apart gemolken koeien) en zijn er minder koeien met niet-productieve uierkwartieren. Bijgevolg ligt de jaarlijkse melkproductie per koe op deze bedrijven ook hoger dan op bedrijven met organisch of van mest afkomstig strooisel.² Dit productieverschil wordt echter niet in alle onderzoeken bevestigd.³

Aangezien vochtig strooisel een broeihaard vormt voor schadelijke micro-organismen, dienen ligbedden maximaal droog gehouden te worden, ongeacht het type strooisel. Schoonmaken en vers strooisel bijvoegen is absoluut noodzakelijk, net als voldoende ventilatie om het ligbed te laten drogen. In vers strooisel vermeerderen bacteriën sterk gedurende de eerste 48 uur. Toevoegen van vers strooisel aan het ligbed, zonder het oud strooisel (met bacteriën) te verwijderen, kan aanleiding geven tot verhoogde bacteriële activiteit. De bacteriën in het strooisel krijgen immers nieuwe nutriënten waarmee ze langer kunnen blijven groeien. Te frequent (> 1 x per week) bijvullen met nieuw strooisel, zonder het oude voldoende te verwijderen, kan zo tot een verhoogd celgetal leiden. Goed management kan de nadelen van een type strooisel of ligbed compenseren, terwijl slecht management alle voordelen kunnen teniet doen. De keuze van het type strooisel is ondergeschikt aan het management van het strooisel. Minstens dagelijks, maar beter tweemaal daags, controleren en weghalen van mest en natte plekken bepaalt of de koeien proper liggen en mastitis vermeden wordt.^{2, 4} Zagemeel van hardhout met schors (groen van kleur) wordt gelinkt aan Klebsiella mastitis en bij het gebruik van stro wordt vaker infectie met Streptococcus uberis vastgesteld.⁴

Verder kunnen diverse additieven gebruikt worden om ligbedden droger te maken of het aantal bacteriën te verminderen. Gebluste kalk of producten die de zuurtegraad (pH) verhogen of verlagen remmen de groei van bacteriën kortstondig (ca. 24 uur) en enkel als voldoende product wordt gebruikt. Dit verlaagt het risico op infecties, al is het effect ondergeschikt aan de vele andere factoren die bijvoorbeeld mastitis in de hand werken. Het is dus zeker geen mirakeloplossing, maar eerder een bijkomend onderdeel van goed ligbed-management. Agressieve stoffen zoals gebluste kalk kunnen in te hoge of onvoldoende gemengde dosering ook schade aan spenen en uier berokkenen.⁵

• Zand

Zand is een interessant strooisel als de stal erop voorzien is (volle vloer, mestschuif, bezinktank, …). Heel wat zand komt immers in de stal terecht wat leidt tot extra slijtage van mestschuiven, beton, … Ook voor het verder gebruik van de mest dient met het zand rekening gehouden te worden (bezinktank of mechanische scheider). ^{7, 10} Zand geldt al geruime tijd als “gouden standaard” voor ligboxen van melkkoeien door de vele voordelen: goed ligcomfort, anorganisch, droog, koel en goede grip. Het goede koe-comfort leidt tot langere ligduur, minder pootproblemen en minder manke koeien. Uiteindelijk kan dit leiden tot minder (onvrijwillige) vervanging. Koeien geven ook zelf de voorkeur aan ligboxen met zand. Het anorganisch zand ondersteunt in principe bacteriële groei niet, maar het management (schoonmaken en bijvullen van de ligboxen) zal, net als bij andere materialen, bepalen hoe groot de infectiedruk in de ligbox wordt. Een uniforme korrelgrootte van 0,1 – 1 mm  resulteert in goede drainage en ook de snelle verdamping van vocht op zand zorgt voor een droge ondergrond. Verder is zand ook goed in staat om warmte van de liggende koe af te voeren, waardoor hittestress minder snel optreedt. Het verkoelend effect van zand levert vooral in de zomer en warmere periodes een duidelijke voorkeur op voor de koe.^{6, 7, 8, 9, 16, 17}

• Kalk/stro/water

• Miscanthus (Olifantsgras)

• Vaste fractie gescheiden mest

Het gebruik van de vaste fractie uit gescheiden mest als strooisel voor ligboxen neemt toe in Vlaanderen. Deze diepstrooiselvulling levert een comfortabel ligbed voor de koe en kan een stuk goedkoper zijn dan klassieke strooisels als stro, zaagsel, …. Met een gemiddeld verbruik van 70 tot 100 liter (20 – 30 kg) vaste fractie per ligbox per week heb je 3.500 tot 5.200 liter (1.000 – 1.500 kg) per jaar nodig. Met een productiekost van 50 €/ton dikke fractie komt de kostprijs op 50 – 75 € per ligbox per jaar. Door de relatief goedkope en overvloedige beschikbaarheid op het bedrijf kunnen de ligboxen rijkelijk worden ingestrooid wat het koe-comfort ten goede komt. Bij de overgang van tarwestro of compost naar vaste fractie zal het aandeel koeien met kale hakken of dikke knieën dan ook lager liggen.¹⁴

Andere factoren die het lig- en sta-gedrag beïnvloeden

Naast het materiaal in de ligbox wordt het lig- en sta-gedrag van koeien ook door andere factoren beïnvloed. Zo liggen/staan koeien liever in beter geventileerde boxen en blijken de uiterste boxen van een rij minder gewild. Bij gematigde omgevingstemperatuur zijn zandboxen duidelijk meer in trek, terwijl bij extremere (warmte of koude) een matras de voorkeur kan wegdragen.⁶

Conclusies

Diepstrooisel als boxbedekking in een ligboxenloopstal voor melkvee heeft belangrijke voordelen ten opzichte van koematrassen of waterbedden. Het ligcomfort is doorgaans beter en de regelmatige vernieuwing van het strooisel garandeert ook op lange termijn een ligbed van dezelfde kwaliteit. Ten opzichte van koematrassen ligt het verbruik van strooisel en de benodigde arbeid bij diepstrooisel een stuk hoger. Een correcte financiële afweging, maakt men bijgevolg beter over een voldoende lange termijn.

Zand als boxvulling wordt als “gouden standaard” aanzien, maar vraagt wel aanpassing van de stal (volle vloer, bezinktank, externe mestopslag, …) en zorgt voor meer slijtage (van pompen, vloer en mestschuif). Hiervoor krijgt de koe dan wel een comfortabel ligbed dat verkoeling biedt, goed draineert, zelf geen bacteriegroei onderhoudt en voldoende grip geeft. Aanpakken van de praktische bezwaren en de boxen goed onderhouden (tweemaal daags mest verwijderen en voldoende proper zand bijvullen), maakt van zand duidelijk de beste keuze voor diepstrooiselboxen.

Andere strooisels kunnen, mits goed management, een goed alternatief ligbed zijn. In organisch strooisel (stro, gescheiden mest, …) is meer bacteriegroei, dus frequent kuisen van de boxen en aanvullen met vers, proper strooisel is noodzakelijk. De kostprijs van het gebruikte strooisel en de frequentie en hoeveelheid waarmee wordt ingestrooid, zal bepalen hoe duur iedere optie is. Belangrijk hierbij is dat voldoende strooien noodzakelijk is om problemen met uiergezondheid te vermijden. Besparen op strooisel is dus nooit een goed idee.

Laat de kwaliteit van je beddingmateriaal testen: Pakket Beddingmateriaal (DGZ)

Gerelateerd

• Vraag/antwoord: Afmetingen ligboxen melkvee
• Vraag/Antwoord: Waterbedden of koematrassen
• Vraag/Antwoord: Omgevingsmastitis en strooisel
• Vraag/Antwoord: Mechanisch scheiden drijfmest
• Vraag/Antwoord: Afmetingen ligboxen voor jongvee

Nog vragen?

Bronnen:

¹ Bedding Options for Dairy Cattle, Journal of Scientific Achievements, Sandeep Kour, mei 2017

² Association of bedding types with management practices and indicators of milk quality on larger Wisconsin dairy farms, R. F. Rowbotham and P. L. Ruegg, Department of Dairy Science, University of Wisconsin, J. Dairy Sci. 98:7865–7885, 2015

³ A Comparison of Free-Stall Barns Used by Modernized Wisconsin Dairies, J. Bewley, R. W. Palmer and D. B. Jackson-Smith, University of Wisconsin, J. Dairy Sci. 84:528–541, 2001

⁴ Bedding Choices: Mastitis Control and Cow Comfort, Richard L. Wallace, University of Illinois, Dairyman’s Digest, Summer 2007

⁵ Bedding materials and udder health - Mastitis Module Fact Sheet, New York State Cattle Health Assurance Program, Cornell University

⁶ Factors Affecting Stall Use for Different Freestall Bases, A. M. Wagner-Storch, R. W. Palmer, and D. W. Kammel - University of Wisconsin, 2003

⁷ Sand: a review of its use in housed dairy cows, Tolesa Asefa Buli, Sophie Elwes, Jeroen Geerets, Petra Schildmeijer, maart 2010

⁸ Dairy Free Stall Preference Field Study, Animal Industry Report: AS 652, ASL Thoreson, Dale; Timms, Leo L.; and Lay, Don (2006)

⁹ Effect of Free Stall Surface on Daily Activity Patterns in Dairy Cows with Relevance to Lameness Prevalence, N. B. Cook, T. B. Bennett, and K. V. Nordlund, J. Dairy Sci. 87:2912–2922, 2004

¹⁰ Freestall Maintenance: Effects on Lying Behavior of Dairy Cattle, M. Drissler, M. Gaworski, C. B. Tucker, and D. M. Weary, J. Dairy Sci. 88:2381–2387, 2005

¹¹ Recipe for lime-straw-water bedding, Joep Driessen, CowSignals, januari 2016

¹² Feasibility of Miscanthus as alternative bedding for dairy cows, S. Van Weyenberg, T. Ulens, K. De Reu, I. Zwertvaegher, P. Demeyer, L. Pluym, Veterinarni Medicina, 60, 2015 (3): 121–132

¹³ Using Switchgrass and Miscanthus as Sustainable Livestock and Poultry Bedding, Roger Samson, Bill Deen, Don Nott, Ontario Biomass Producers, 2018

¹⁴ Het gebruik van gescheiden mest in de ligboxen bij melkvee, Valacon Dairy i.s.m. NISO Food Research, i.o.v. Productschap Zuivel, november 2012

¹⁵ Use of Dried Manure Solids as Bedding For Dairy Cows, Department of Crop & Soil Sciences, Cornell University, 2010

¹⁶ Investigation of Factors Affecting Voluntary and Involuntary Culling in Expanding Dairy Herds in Wisconsin using Survival Analysis, K. A. Weigel, R. W. Palmer, and D. Z. Caraviello, J. Dairy Sci. 86:1482–1486, 2003

¹⁷ Effect of Stall Base Type on Dairy Cow Herd Health, Costs, Producer Satisfaction, Lameness, and Leg Lesions, W. K. Fulwider, T. Grandin, D. J. Garrick, T. E. Engle, W. D. Lamm, N. L. Dalsted, and B. E. Rollin, Sixth International Dairy Housing Conference Proceeding, Minneapolis, Minnesota, USA, 2007

¹⁸ Grant, R. Taking advantage of natural behavior improves dairy cow performance. http://www.extension.org Accessed Aug. 22, 2008.

¹⁹ Whitepaper CowSignals Diamond: Improve Health, Production and Welfare of your Cows - Rest

---

Dit antwoord werd door het Rundveeloket met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt evenwel geen enkele garantie gegeven omtrent de juistheid of de volledigheid van het antwoord op uw vraag. De gebruiker van dit antwoord ziet af van elke klacht tegen het Rundveeloket, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van het gegeven antwoord. In geen geval zal het Rundveeloket aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van dit antwoord.